آهای واروژان جان

علی نامجو_موسیقی کوک| ۱۳ آذر ۱۳۱۵ در قزوین به دنیا آمد. دو سال بیشتر نداشت که مادرش از دنیا رفت. تحصیلات ابتدایی‌اش که تمام شد به مدرسه عالی موسیقی تهران رفت.

روبن گریگوریان و لودویک بازل استادان او در مدرسه عالی بودند. درسش که در این دوره تمام شد رادیووتلویزیون وقت بورسیه‌اش کرد و او را به امریکا فرستاد تا در مدرسه عالی موسیقی آن کشور هم درس بخواند.

دوره چهارساله بورسیه «واروژ هاخباندیان» که تمام شد، به ایران برگشت، اما باید برای جبران بورسیه به اهواز می‌رفت. راهی جنوب شد و دو سالی را در اهواز به تدریس موسیقی به بچه‌های آنجا مشغول بود.

بعد از آن به تهران بازگشت و به عنوان آهنگساز برنامه «زنگوله‌ها» که هدفش کشف صداهای تازه بود، کارش را پی گرفت.

«هفته خاکستری»، «بوی خوب گندم»، «پوست شیر»، «پل»، «عاشقانه»، «شام آخر»، «همسفر»، «دریایی»، «باور کن»، «ماه‌پیشونی» و «گهواره» و بسیاری دیگر از ترانه‌ها ازجمله آثار واروژان بودند که در حافظه مردم ماند و نامش را برای چند نسل از ایرانیان ماندگار کرد.

آهنگ‌های «حرف»، «پل»، «باور کن»، «شب شیشه‌ای»، «خوابم یا بیدارم»، «گهواره» «فصل تازه»، «همسفر»، «وقتشه»، «ماه پیشونی» و «دریایی (کمکم کن)»، «برادرجان»، «عشق من عاشقم باش» و «بوی گندم»، «شب زده»، «پوست شیر» و «کندو»، «هفته خاکستری» با صدای فرهاد و «شام آخر» با صدای ستار از جمله آثار واروژان درزمینه موسیقی پاپ است که در مسیر این ژانر موسیقایی در ایران تاثیرگذار بود.

اولین بار با ساخت موسیقی متن فیلم جهنم سفید به کارگردانی ساموئل خاچیکیان پایش به آهنگسازی فیلم باز شد. در آن دوران مخاطبان سینما و موسیقی کم‌کم داشتند به سمت موسیقی پاپ گرایش پیدا می‌کردند. اولین تجربه او در ساخت موسیقی فیلم باعث شد به کار در این حوزه علاقه‌مند شود و تا آخر ادامه‌اش دهد.

او در دوران فعالیتش درزمینه ساخت موسیقی فیلم و سریال برای ۲۵ فیلم سینمایی و دو مجموعه تلویزیونی ازجمله «سلطان صاحبقران» موسیقی متن ساخت.

رضا مهدوی درباره شیوه آهنگسازی واروژان (به طور کلی) و به‌خصوص حضورش در سریال سلطان صاحبقران جایی نوشته بود: «او با شناختی که از موسیقی اصیل ایرانی داشت، در شاهکار موسیقی سریال تلویزیونی «سلطان صاحبقران» در مدت ۳دقیقه اثبات کرد که چگونه می‌تواند روح ایرانی را با سازهای ایرانی به‌ویژه ساز «قانون» که در آن دوره بیشتر به‌عنوان «ساز عربی» مطرح بود، به کار گیرد و نغماتی را متبلور سازد که برای بیننده سریال حتی بیشتر از دیالوگ‌های فیلم اثربخشی ایجاد کند و اتفاقاً موفق هم شد.»

خیلی‌ها او را «پدر ترانه‌سازی نوین ایران» می‌نامند، اما بعضی همچون مهدوی معتقدند واروژان در یک کلام مبدع واقعی موسیقی پاپ ایرانی است که نغمات و آلات و ابزار را در خدمت فهم جدیدی از موسیقی ایرانی، برای مردم خسته از موسیقی‌های تکراری فاقد خلاقیت و تازگی و کم‌مایه روزگار خود (که امروزه هم کم‌وبیش فارغ از آن نیستیم) تهیه و تدارک می‌دید.

فیلم‌های حسن کچل، رشید، دشنه، سرگروهبان، صبح روز چهارم، فدایی، قدیر، غریبه، تنها و گل‌ها، شهر قصه، خروس، ممل آمریکایی، هیچکی بابا نمیشه، شب غریبان، ذبیح، خانه خراب، کندو، همسفر، ماه عسل، بت، حرفه‌ای، شام آخر، علف‌های هرز، نازنین، در امتداد شب، سلام تهران، کوسه جنوب و بر فراز آسمان‌ها آثار سینمایی با تنظیم‌کنندگی یا آهنگسازی واروژان است.

سال ۱۳۵۱ برای ساخت موسیقی متن فیلم «صبح روز چهارم» جایزه سپاس را به او دادند. هرچند با توجه به روحیه خاصی که داشت در مراسم اعطای جایزه شرکت نکرد.

همیشه از اینکه عکس یا فیلمی هم از او بگیرند فراری بود و کمتر پیش می‌آمد گفت‌وگو با روزنامه‌ای را بپذیرد. واروژان تا آخرین روزهای زندگی کوتاهش مشغول کار بود. آخرین ترانه‌اش «اجازه» نام داشت، اما فرصت نکرد تمامش کند.

بیماری قبلی داشت؛ از مدت‌ها قبل. سر ضبط موسیقی فیلم «بر فراز آسمان‌ها»ی محمدعلی فردین بود که سکته کرد. اما سیزده روز بیشتر دوام نیاورد. ساعت پنج و نیم صبح شنبه ۲۶ شهریور ۱۳۵۶ وقتی تازه چهارمین دهه از زندگی‌اش را تمام کرده بود، نفس‌هایش هم از شماره افتاد.

در گورستان ارامنه در تهران او را به خاک سپردند. ترانه‌سرای نام‌آشنای ایرانی «شهیار قنبری» که سابقه همکاری با واروژان هم دارد و آثار ماندگاری از کنار هم بودن این دو خلق شده، به یاد رفیق سفر کرده‌اش نوشته بود: «آهای واروژان جان/ همه چشم، گوش، دهان/ ای سردار بالدار/ قدیس غزلساز… با این مردمان ناکوک/ خوبه که نیستی در فیس‌بوک/ چه زیباست که فن نداری/ شادا! بادبزن نداری».

مدتی قبل هم کتابی به نام این آهنگساز شهیر، سومین چاپش را تجربه کرد. کتاب «واروژان» به قلم حسین عصاران نوشته شده و به واکاوی زندگی و تحلیل کارنامه هنری این آهنگساز و تنظیم‌کننده برجسته در تاریخ موسیقی ایران می‌پردازد.

شاید علاقه‌مندان به تاریخ معاصر موسیقی ایران با خواندن این کتاب بتوانند دیدگاه روشنی، از نقش واروژان در سطح موسیقی و ترانه ایرانی پیدا کنند. بابک افشار، شهیار قنبری، اسفندیار منفردزاده، منوچهر چشم‌آذر، ناصر چشم‌آذر، حسن شماعی‌زاده، فرید زلاند، فریدون گله، بابک بیات و.. ازجمله نام‌های آشنا در عرصه موسیقی پاپ ایران‌اند که در این کتاب درباره واروژان سخن گفته‌اند.

منتشر شده در روزنامه همدلی