در حق خوشرو کوتاهی شده است
گفت‌وگو با هوشنگ جاوید به بهانه ثبت نام «ابوالحسن خوشرو» به عنوان گنجینه زنده بشری؛
موسیقی کوک_علی نامجو| بر اساس تصمیم شورای ثبت میراث ناملموس وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی نام «ابوالحسن خوشرو» در بین افرادی قرار گرفت که گنجینه زنده بشری به‌حساب می‌آیند. این خواننده و نوازنده پیشکسوت مازندرانی، سال ۱۳۲۵ در روستای «ساروکلا» قائم‌شهر به دنیا آمد.
خوشرو از کودکی به نواختن «لَلـِه‌وا» یا نی چوپانی مشغول بود. این هنرمند پیشکسوت بعدها برای تکمیل دانش موسیقایی‌اش از هنرستان موسیقی تهران فارغ‌التحصیل شد. او در اجرای آوازهای مازندرانی و تلفیقی از شیوه‌های استادان قدیم، سبک و لحن شخصی خود را ارائه کرد و این ویژگی، او را از دیگر هنرمندان موسیقی مازندرانی متمایز ساخت.
از خوشرو تا امروز در جشنواره‌ها و فستیوال‌های مختلفی در سطح محلی و ملی تجلیل شده است. مدتی قبل به خاطر نیم قرن تلاش در عرصه موسیقی مازندران به او نشان درجه‌یک هنری داده شد و فردا بناست آلبوم و کتابی با عنوان «موسیقی حماسی و آیینی مازندران» در سالن آمفی‌تئاتر زنده‌یاد سلمان هراتی اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی مازندران در ساری که او در مقام خواننده در آن حضور داشته، رونمایی شود.
به بهانه دریافت نشان درجه‌یک هنری و رونمایی آلبومی با خوانندگی ابوالحسن خوشرو با هوشنگ جاوید پژوهشگر موسیقی مناطق و نواحی ایران گفت‌وگو کرده‌ایم.
شما از ثبت‌نام ابوالحسن خوشرو به‌عنوان میراث ناملموس وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی، باخبر شده‌اید؟
بله. این اتفاق به دلیل عضویت ایران در کنوانسیون میراث ناملموس یونسکو افتاده است. بر اساس یکی از مفاد آن معاهده حافظان میراث معنوی در هر شکلی باید به‌عنوان گنجینه ثبت و معرفی شوند. ابوالحسن خوشرو یکی از خواننده‌های خوب در زمینه اجرای رپرتوار آوازی مازندران به‌ویژه شرق این استان به‌حساب می‌آید.
همین چند وقت پیش هم بود که به او از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نشان درجه هنری تعلق گرفت…
به هر شکل در این زمینه اهمال‌های زیادی وجود دارد. من و همه دوستانم در طول سه دهه گذشته همیشه به کوتاهی‌های صورت گرفته در این زمینه اعتراض کرده‌ایم.
در این دوران آدم‌هایی به‌عنوان مسئول انجمن موسیقی و مسئول موسیقی در استان‌ها فعال بوده‌اند و گروه دیگری هم در مقام مدیران ارشاد استان‌ها کار کرده‌اند. تمام این افراد باید آماری از هنرمندان منطقه خودشان و گزارش کار آنها تهیه می‌کردند و برای وزارت ارشاد می‌فرستادند.
از سوی دیگر با توجه به رصد هنرمندان باید برای دریافت نشان هنری این آدم‌ها هم اقدام می‌کردند، اما خیلی‌هایشان در این سال‌ها کوتاهی کرده‌اند. به‌جرئت می‌توانم بگویم که حدود ۵۰نفر از این هنرمندان را تشویق کردم که به دنبال دریافت نشان هنری‌شان بروند.
از آقای عظیمی مدیر موسسه هنرمندان پیشکسوت هم می‌توانید سؤال کنید که چقدر پیگیر نشان هنری این هنرمندان بوده‌ام. در این دوران اغلب افراد مدام می‌گفتند که آقای ابوالحسن خوشرو چه هنرمند خوبی است.
خیلی از فعالان در عرصه موسیقی نواحی و مناطق ایران هم اقرار داشتند که ابوالحسن خوشرو در بخش آوازی و تحریرهای ویژه این موسیقی توانایی بالایی دارد، اما هیچ‌کس پیگیری نمی‌کرد که به او نشان درجه‌یک هنری تعلق بگیرد.
درباره ویژگی‌های آوازی ابوالحسن خوشرو هم برایمان توضیح دهید…
ایشان شیوه‌هایی در آوازخوانی دارد که منحصربه‌فرد شخص اوست. البته شاید یکی دو نفر از شاگردان او بتوانند تا حدودی از پس اجرای تحریرهای ویژه ابوالحسن خوشرو بربیایند اما او را در این زمینه باید فردی شاخص به‌حساب آورد.
آقای خوشرو راوی خوبی به‌خصوص در زمینه ترانه‌ها و آوازهای حماسی تبری است. ترانه رشید خان و هژبر سلطان و شهیدان ازجمله آثاری است که با صدای ابوالحسن خوشرو در ذهن و ضمیر شنوندگان ثبت شده است.
متأسفانه چنین آدم‌هایی از چرخه کاری مسئولین سابق دور افتاده بودند و در حقشان کوتاهی‌های زیادی شده است. در نواحی و مناطق مختلف ایران آدم‌های زیادی همچون ابوالحسن خوشرو داریم که حتی اداره‌های ارشاد در استان‌ها نسبت به آنها شناختی هم ندارند.
هیچ تلاشی هم برای جست‌وجو و شناخت این افراد انجام نداده‌اند. نادیده گرفتن و کتمان برخی مسائل بسیاری از هنرمندان فعال در این عرصه را از حقوقی که باید به آنها تعلق می‌گرفت، محروم کرده است.
شما با آقای خوشرو تجربه همکاری در جشنواره‌های موسیقی نواحی و مناطق ایران داشتید. آیا خاطره‌ای از این تجربه‌ها در ذهن دارید؟
این مرد آن‌قدر زحمت کشیده و در زمینه آوازهای بومی کار کرده که تعدادش از حساب خارج است. هیچ‌گاه در ذهن ندارم که از ابوالحسن خوشرو برای حضور در جشنواره‌ای دعوت کرده باشم و او با کمال میل نپذیرفته باشد.
در اولین دوره جشنواره موسیقی آیینی من ایشان را برای اجرا دعوت کردم. او به همراه پسرش به تهران آمد و در افتتاحیه آن جشنواره موسیقی اجرا کرد. در آن دوره آقای خوشرو نی (لـله‌وا) می‌نواخت و فرزندش نقاره. ه
مان زمان که برای دعوت از او به منزلش رفته بودم، با هم گفت‌وگویی انجام دادیم که هنوز فیلمش را در آرشیوم دارم. بعدازآن هم از او برای حضور در یکی دو برنامه تلویزیونی دعوت کردم که پذیرفت و با عشق و علاقه آمد.
او در آن برنامه‌ها هم شیوه‌های آوازی را برای مخاطبان ارائه کرد و راستش من که گمان نمی‌کردم در این زمینه هم توانمند باشد، از مشاهده این تسلط متعجب شدم.
چهار سال قبل هم در برنامه شهر خدا که در برج میلاد برگزار می‌شد و در شبکه یک هم به طور مستقیم پخش می‌شد، حضور پیدا کرد و به‌قدری اجرای خوبی داشت که حدود چهار هزار نفر ایستاده او را تشویق کردند.
رشیدخان جزو آثاری است که واقعاً با صدای ابوالحسن خوشرو و در آن سبک و سیاقی که ارائه شد، توانست حالتی نوستالژیک پیدا کند.
بله. ایشان این اثر را که پیش‌ازاین در منطقه وجود داشت با تنظیم فرزندش خواند. با توجه به شناختی که از آقای خوشرو دارم، می‌دانم او دوست دارد فرهنگ موسیقی مازندرانی حفظ شود، به همین خاطر این اثر فولکلور را به شیوه ارکسترال خواند و توانست آن را در میان سایر مردم ایران هم به شهرت برساند.
از نگاه شما امروز که ابوالحسن خوشرو هفتاد و چهار سالگی را پشت سر می‌گذارد، کارکرد نشان درجه‌یک هنری، برگزاری بزرگداشت برایش و ثبت صدایش به‌عنوان گنجینه زنده، برای او چیست؟
چند سالی هست که او از بیماری مهلک سرطان رنج می‌برد. او مدت‌ها درگیر تأمین هزینه درمانش بود. او امروز عضو موسسه پیشکسوتان هنرمند شده است.
البته این موسسه هم برای حمایت از هنرمندانی که بیماری‌های خاص دارند، با مشکلاتی روبه‌رو است، ولی با بهره‌گیری از شرایط مختلف و رجوع به کانال‌های گوناگون امکان رسیدگی به این دست از هنرمندان وجود دارد.
به هر حال سال‌ها تبلیغات منفی علیه افرادی همچون ابوالحسن خوشرو انجام شده بود و همین نگاه هم باعث شد سال‌ها به او و جایگاهش توجهی نشود.
امروز اما شاید فراهم شدن شرایطی که طی آن به او نشان درجه‌یک هنری داده شده است، آثارش بناست منتشر شود و آیین‌هایی برای بزرگداشت او قرار است برگزار شود، تا بتواند کمک کند که این هنرمند ارزنده در این سن و سال با مشکلات کمتری دست‌به‌گریبان باشد و لااقل از این به بعد بتواند راحت‌تر زندگی کند.
امروز اگر ایشان بر اثر بیماری در بیمارستان بستری شود، صفر تا صد هزینه‌های بیماری‌اش زیر نظر دولت خواهد بود. فقط کافی است که دستگاه دولتی را خبردار کنند.
امتیازات حاصل از اقداماتی که در این چندماهه برای ابوالحسن خوشرو رقم خورده است، خیلی می‌تواند تأثیرگذار باشد. به‌هرحال عضویت در موسسه هنرمندان پیشکسوت امکانات قابل قبولی را برای کسانی از جمله آقای خوشرو فراهم کرده است.
مثلاً هنرمندان را به مسافرت می‌برند، هرازگاهی آنها را دورهم جمع می‌کنند و تا حدی که بودجه آنها اجازه بدهد، تلاش می‌کنند هنرمندان پیشکسوت را مورد توجه قرار بدهند.
ظاهراً قرار است موسسه هنرمندان پیشکسوت شامل طرح ادغام با برخی مؤسسات دیگر در وزارت ارشاد شود. از این موضوع اطلاع دارید؟
بله. اما امیدوارم این اتفاق نیفتد. من آدمی پاک‌دست‌تر از سیدعباس عظیمی که امروز به‌عنوان مدیر در این موسسه فعال است، سراغ ندارم.
منتشر شده در رزونامه همدلی